Deprem ve tropikal fırtına, doğal afetler arasında en çok korkulan ve zarar veren olaylardan ikisidir. Peki, bu iki olay arasında bir bağlantı var mıdır? Deprem, tropikal fırtınayı tetikler mi? Ya da tropikal fırtına, depremi etkiler mi? Bu soruların cevabını arayan bilim insanları, ilginç sonuçlara ulaştı. İşte deprem ve tropikal fırtına arasındaki ilişki hakkında bilmeniz gerekenler…
Deprem, yer kabuğunun kırılması veya kayması sonucu oluşan sismik dalgaların yeryüzüne ulaşmasıyla meydana gelir. Depremin şiddeti, yer kabuğunun kırıldığı veya kaydığı noktanın derinliği, büyüklüğü ve enerjisi ile ilgilidir. Deprem, yeryüzünde olduğu kadar deniz altında da olabilir. Deniz altındaki depremler, suyun hareketlenmesine ve tsunamilere neden olabilir. Tsunami, deniz seviyesinde ani yükselme veya düşme sonucu oluşan dev dalgalar olarak tanımlanabilir.
Tropikal fırtına ise, deniz suyu sıcaklığının 26.5°C veya üzerinde olduğu bölgelerde oluşan alçak basınçlı hava sistemidir. Tropikal fırtınanın şiddeti, rüzgar hızı, nem oranı ve atmosferik basınç ile ilgilidir. Tropikal fırtınalar, kasırga, tayfun, siklon gibi farklı isimler alabilir. Tropikal fırtınalar, şiddetli rüzgar, yağmur, dolu, yıldırım, hortum gibi olumsuz hava olaylarına neden olabilir.
Bilim insanları, deprem ve tropikal fırtına arasında bir bağlantı olduğunu keşfettiler. Yapılan araştırmalara göre, depremin oluşturduğu sismik dalgalar, tropikal fırtınanın merkezine ulaştığında, fırtınanın şiddetini artırabilir veya azaltabilir. Bu etki, depremin büyüklüğü, derinliği, mesafesi ve zamanlaması ile tropikal fırtınanın şiddeti, konumu ve yönü arasındaki uyuma bağlıdır.
Örneğin, 2010 yılında Haiti’de meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki deprem, tropikal fırtına Igor’un merkezine ulaştığında, fırtınanın şiddetini artırmıştır. Bu durum, depremin sismik dalgalarının, fırtınanın merkezindeki alçak basınçlı hava sistemini daha da alçaltması ve fırtınanın enerjisini yükseltmesi sonucu olmuştur. Benzer şekilde, 2011 yılında Japonya’da meydana gelen 9.0 büyüklüğündeki deprem, tropikal fırtına Nanmadol’un merkezine ulaştığında, fırtınanın şiddetini azaltmıştır. Bu durum, depremin sismik dalgalarının, fırtınanın merkezindeki alçak basınçlı hava sistemini yükseltmesi ve fırtınanın enerjisini düşürmesi sonucu olmuştur.
Tropikal fırtına, depremi etkileyebilecek bir başka doğal afettir. Tropikal fırtınanın oluşturduğu şiddetli rüzgar ve yağış, yer kabuğunun üzerindeki stresi değiştirebilir. Bu stres değişimi, deprem faylarının hareketini tetikleyebilir veya engelleyebilir. Bu etki, tropikal fırtınanın şiddeti, konumu, yönü ve süresi ile deprem faylarının derinliği, uzunluğu ve eğimi arasındaki uyuma bağlıdır.
Örneğin, 2009 yılında Tayvan’da meydana gelen 6.4 büyüklüğündeki deprem, tropikal fırtına Morakot’un etkisiyle olmuştur. Bu durum, tropikal fırtınanın getirdiği aşırı yağışın, yer kabuğunun üzerindeki stresi artırması ve deprem fayının kırılmasını kolaylaştırması sonucu olmuştur. Benzer şekilde, 2018 yılında Filipinler’de meydana gelen 6.1 büyüklüğündeki deprem, tropikal fırtına Mangkhut’un etkisiyle olmuştur. Bu durum, tropikal fırtınanın oluşturduğu şiddetli rüzgarın, yer kabuğunun üzerindeki stresi azaltması ve deprem fayının kaymasını engellemesi sonucu olmuştur.
Küresel ısınma, deprem ve tropikal fırtına arasındaki ilişkiyi de etkileyen bir faktördür. Küresel ısınma sonucu deniz suyu sıcaklığı artmakta, bu da tropikal fırtınaların daha sık ve şiddetli olmasına neden olmaktadır. Tropikal fırtınaların artması, deprem faylarının üzerindeki stresi değiştirmekte ve deprem olasılığını artırmakta veya azaltmaktadır. Ayrıca, küresel ısınma sonucu buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi ve yer kabuğunun esnekliğinin azalması, deprem faylarının hareketini de etkilemektedir.
(Erhan Taylan)
